150 rocznica urodzin ks. Antoniego Kowalkowskiego

Ks. Antoni Kowalkowski zapisał się w historii naszego regionu kilkoma ważnymi dokonaniami. W okresie zaboru działał w polskich organizacjach patriotycznych, w tym w Towarzystwach Ludowych i Polskim Ruchu Wyborczym. W latach 1909–1911 wybudował kościół w Rytlu. Przede wszystkim jednak ks. Antoni Kowalkowski pozostał w pamięci wiernych w pieśniach, których jest autorem. Dwie z jego pieśni „Kiedyś, o Jezu, chodził po świecie” (właściwy tytuł pieśni brzmi „Prośba dziecka do Serca Pana Jezusa”) oraz „Pan Jezus już się zbliża” weszły na trwałe do repertuaru pieśni kościelnej nie tylko w kraju, ale i za granicą.

W niedzielę 14 lutego 2016 roku w Rytlu w kościele p.w. NMP Królowej Różańca Św. odbyła się promocja książki „Ks. Antoni Kowalkowski, proboszcz, budowniczy, autor pieśni”, której jestem autorem. Rozpoczęła ją msza święta koncelebrowana przez ks. Sylwestra Bąka - proboszcza parafii w Rytlu i ks. kanonika prof. Anastazego Nadolnego z Pelplina, wzbogacona pieśniami w wykonaniu chóru „Lutnia” z Bazyliki Mniejszej w Chojnicach. Po mszy chór wykonał 4 pieśni, których autorem był ks. Kowalkowski, a wśród nich pieśń „Kiedyś o Jezu chodził po świecie”. Następnie ks. proboszcz poinformował zebranych, że cały dochód ze sprzedaży książki zostanie przeznaczony na budowę nowego nagrobka ks. Antoniego i Jego matki. W dalszej części spotkania w kilku słowach wspomniałem sylwetkę ks. Kowalkowskiego, a przede wszystkim opowiedziałem o motywach powstania książki. Po moim wystąpieniu wszyscy chętni uzyskali autorską dedykację w zakupionych książkach. 

Antoni Ignacy Marcin Kowalkowski urodził się 12 lutego 1866 roku w Mirachowie w powiecie kartuskim jako najstarsze dziecko Edmunda i Pauliny z domu Meier. Ojciec Antoniego pracował w tym czasie jako nauczyciel w Mirachowie. Z Mirachowa rodzina wkrótce przeniosła się do Goręczyna, gdzie Edmund otrzymał posadę nauczyciela. W latach 1877–1882 Antoni uczęszczał do słynnego już wówczas progimnazjum biskupiego Collegium Marianum w Pelplinie, a następnie kontynuował naukę w gimnazjum w Starogardzie Gdańskim, gdzie w 1889 roku złożył egzamin dojrzałości. Tam, w latach 1886–1889, był członkiem tajnej organizacji filomackiej. W 1890 roku powrócił do Pelplina, gdzie wstąpił do Seminarium Duchownego i tu 11 marca 1894 roku z rąk biskupa Leona Rednera otrzymał święcenia kapłańskie.

Pierwszym miejscem, w którym ks. Antoni pełnił funkcję wikarego była parafia w Więcborku. Stamtąd został przeniesiony do Pucka, z którego na początku 1896 roku został przeniesiony do parafii w Czersku w powiecie chojnickim.

W 1897 roku ks. Kowalkowskiemu powierzono zadanie budowy kościoła w niedalekim Rytlu. Najpierw jednak doprowadził do wybudowania tam drewnianej kaplicy, w której od 1899 roku odprawiał msze. Po wielu staraniach w latach 1909-1911 ks. Antoni wybudował w Rytlu kościół i był tam pierwszym proboszczem. W pracy duszpasterskiej szczególną uwagę poświęcał ks. Antoni działalności katechetycznej i wychowawczej. Doceniał bardzo wielką rolę pieśni religijnej w katechezie oraz w liturgii. Utalentowany literacko i muzycznie, komponował nowe pieśni i pisał do nich teksty, ogłaszając je następnie drukiem w czasopismach dziecięcych: „Nasz Przewodnik” i „Mały Światek”. Trudno dziś jednoznacznie określić, ile pieśni ks. Kowalkowski napisał i kiedy to zrobił. Udało się ustalić, że ks. Kowalkowski na pewno jest autorem 9 pieśni. Są to: „Pieśń dziatek o nawrócenie nałogowców”, „Marsz dzieci abstynenckich”, „Prośba dziecka do Serca Pana Jezusa”, „Pan Jezus już się zbliża”, „O Pani moja”, „O Stanisławie młodzieńcu święty”, „Jezu, Tobie żyję”, „Jezus, Maryja” i „Aniele Stróżu”.

Pierwsza z nich „Pieśń dziatek o nawrócenie nałogowców” została opublikowana w miesięczniku dla dzieci „Nasz Przewodnik” w 1913 roku. Słowa do niej napisał ks. Antoni Kowalkowski, a śpiewana była do melodii skomponowanej przez Józefa Nikorowicza pieśni „Z dymem pożarów”, która u schyłku XIX wieku pełniła często rolę hymnu narodowego. Druga z odnalezionych pieśni, „Marsz dzieci abstynenckich”, ukazała się także w „Naszym Przewodniku” w 1914 roku. Pod tytułem tej pieśni napisano: Dla „Naszego Przewodnika” ułożył ks. Kowalkowski. Nie wiadomo więc, czy ks. Kowalkowski jest autorem tylko słów, czy także muzyki.

Następną pieśnią (wg dat publikacji) jest „Prośba dziecka do Serca Pana Jezusa”, znana także pod tytułem „Kiedyś o Jezu chodził po świecie” od pierwszych słów pieśni. Została po raz pierwszy opublikowana w „Naszym Przewodniku” w 1915 roku, jednak wówczas podano jedynie jej słowa. Ponownie „Prośbę dziecka” wydano 10 lat później, ale już z nutami, w „Małym Światku” w 1925 roku.

Kolejną pieśnią ks. Kowalkowskiego, a drugą z tych bardzo znanych, jest utwór pt. „Pan Jezus już się zbliża”. Ta pieśń powstała prawdopodobnie ok. 1925 roku. Choć nie udało się odnaleźć publikacji, w której ten utwór byłby opatrzony podpisem ks. Antoniego Kowalkowskiego, jednak jest wystarczająca ilość dowodów, aby przyjąć to za pewnik. Pierwsze potwierdzenie autorstwa pieśni znajduje się w „Pielgrzymie” nr 146 z 6 grudnia 1932 roku, gdzie w rubryce Kronika kościelna zostało zamieszczone wspomnienie o ks. Kowalkowskim opublikowane w miesiąc po jego śmierci. Czytamy tam m.in.: Bardzo starannie przygotowywał dzieci do pierwszej Komunji. Dla ukochanych swych dziatek ułożył też oraz skomponował szereg pieśni kościelnych drukowanych w pisemkach dla dzieci „Nasz Przewodnik” i „Mały Światek” i w śpiewniku diecezjalnym ks. Wiśniewskiego (pieśń „Pan Jezus już się zbliża”). Nie wiemy, kto napisał ten artykuł, ale jak wynika z tekstu, znał twórczość ks. Kowalkowskiego, więc nie może tu być mowy o pomyłce. Być może jako przykład podał tylko tę pieśń, gdyż właśnie ona jako jedyny utwór ks. Antoniego została ujęta we wspomnianym śpiewniku. 

Pieśń „O Stanisławie młodzieńcu święty” autorstwa ks. Kowalkowskiego została opublikowana w styczniu 1927 roku także w „Małym Światku”, ale tu nosi tytuł „Pieśń do św. Stanisława Kostki”.

Wg ks. Szymona Dreszlera z Pelplina, ks. Antoni Kowalkowski jest też autorem pieśni „Jezu, Tobie żyję”, „Jezus, Maryja” oraz „Aniele Stróżu”. Niestety nie udało się odnaleźć słów i melodii wspomnianych pieśni czy ewentualnie innych pieśni autorstwa ks. Kowalkowskiego.

Oprócz pieśni kościelnych ks. Antoni Kowalkowski jest też autorem Przewodnika dla użytku wiernych zwiedzających Kalwarię we Wielu Pr. Zach, wydanego w czerwcu 1916 roku. Kolejną publikacją o znacznie mniejszej objętości jest broszurka Pamiątka pierwszej komunii świętej wydana w Drukarni OSTOJA w Poznaniu.

Ks. Antoni Kowalkowski zmarł nagle 6 listopada 1932 roku w wieku 66 lat po odprawieniu niedzielnego nabożeństwa. Pogrzeb tego zasłużonego dla parafii w Rytlu proboszcza odbył się 10 listopada 1932 roku przy licznym udziale księży i parafian. Pochowany został na cmentarzu, który sam utworzył i wyświęcił, obok grobu swojej matki Pauliny. Założyciel rytelskiej parafii był jej administratorem ponad 33 lata. Informacje o śmierci i pogrzebie ks. Kowalkowskiego zamieściło wiele pomorskich gazet. Na pamiątkę zasług ks. Antoniego dla Rytla i jego mieszkańców ulica, przy której znajduje się kościół, nosi imię ks. Antoniego Kowalkowskiego, a w świątyni z okazji stulecia parafii w 1999 roku wmurowano tablicę pamiątkową poświęconą jego pamięci.